Gia phả là một sự
ghi nhận và ghi lại sự phát triển liên tục và kế tiếp nhau của dòng họ qua nhiều
thế hệ, qua đó có ý nghĩa giáo dục cho các thế hệ sau biết được truyền thống, cội
nguồn của dòng họ. Trải qua quá trình hình thành và phát triển, xây dựng gia phả
vẫn đang được giữ gìn, phát huy và trở thành nhân tố quan trọng góp phần tạo
nên truyền thống trong văn hóa của người Việt.
Hiểu một cách đơn
giản, gia phả là cuốn sách ghi chép lại họ tên, ngày sinh, ngày mất, mộ phần,
công trạng của mỗi người trong một dòng họ theo từng đời.Từ xa xưa việc
ghi chép lại gia phả được ông cha ta rất quan tâm, dù ngắn hay dài thì đây cũng
là nguồn lại liệu quý giá của mỗi dòng họ. Tuy nhiên theo thời gian, cùng với những
biến cố thăng trầm của lịch sử thì những cuốn gia phả không còn được nguyên vẹn
khiến cho việc tra cứu những thông tin của những thế hệ sau trở nên khó khăn
hơn. Chính vì thế hiện nay rất nhiều người có mong muốn xây dựng lại gia phả của
dòng họ mình để lấy đó làm nguồn tài liệu để những con cháu muôn đời sau tham
khảo và tìm hiểu về nguồn cội của mình.

Hơn nữa với mỗi
con người, khi mới được sinh ra việc đầu tiên là phải làm giấy khai sinh. Họ trước tên sau rồi
mới đến tên bố mẹ và quê hương bản quán. Họ chính là chữ duy nhất và đầu tiên đặt
dấu ấn cho cuộc đời mỗi con người. Từ thời cổ chí kim có người nào dù là vĩ
nhân đi chăng nữa thì cũng không thể mang một cái tên cộc lốc. Từ đó có thể thấy
Họ chính là ngọn nguồn gốc rễ của đời ta, là nghĩa năng ơn sâu, trân trọng và
thiêng liêng biết mấy.
Người xưa quan niệm,
trong một nhà một họ mà gốc rễ không tường tận thì trong con cháu sẽ xảy ra những
chuyện có hại cho gia đạo. Gia phả không chỉ quan tâm đến nguồn gốc, giỗ Tết mà
nó còn chứa đựng nhiều ý nghĩa sâu xa, khuyên răn việc thiện, việc nghĩa ở đời,
nhờ vậy mà trong họ mới giữ được tình hòa hiếu lâu dài.
Mặt khác gia đình
là nơi thường ngày những con người cùng chung máu mủ quây quần sum họp, nhưng
trong phạm vi gia đình, sợi dây thân ái đó chỉ có thể duy trì trong một giới hạn
nhất định rồi tự nó sẽ phai nhạt dần khi những người trong gia đình ấy bắt đầu
tách ra thành nhiều nhánh. Số người trong gia đình càng đông thì con cháu không
thể nào biết kế được dòng họ xa gần từ những đời trước. Do đó chỉ có cách chép
gia phả mới giúp con cháu nhớ hết tất cả những người đã sinh ra trước họ và đã
chết trước họ bao nhiêu đời.
Bởi vậy gia phả
là sợi dây liên lạc vô hình nhưng hữu hiệu nhất để kết nối tất cả con cháu của
một dòng họ lại với nhau. Mối tương quan này không những chỉ quan hệ đến con
cháu ở hiện tại mà còn quan hệ cả đến tương lai nữa. Đi xa hơn, việc chép gia
phả còn ảnh hưởng đến quốc gia, dân tộc góp phần làm phong phú lịch sử nước
nhà, bởi lịch sử quốc gia chính là lịch sử của nhiều gia đình, dòng họ đúc kết
lại. Chính những nhân vật có tên tuổi lưu danh trong sử sách là nhờ vào gia phả
của gia đình, dòng họ và họ được lưu truyền tới các thế hệ mai sau.
Việc xây dựng gia
phả giờ đây không còn là việc của bất cứ một cá nhân, gia đình hay dòng họ nào
nữa mà điều này đã trở thành việc của chung tất cả mọi người. Ai cũng ý thức được
trách nhiệm của mình trong thực hiện nhiệm vụ này và chính điều này đã góp phần
không nhỏ vào việc xây dựng nên những nét đẹp trong văn hóa Việt Nam.